Orðlof og annað

Norsk örnefni á Íslandi

Herðubreið á Mývatnsöræfum er talið eitt fegursta fjall á Íslandi og var fjallið kjörið þjóðarfjall Íslendinga árið 2002, á alþjóðlegu ári fjallsins. Herðubreiðar eru raunar tvær á Íslandi, fjalladrottningin á Mývatnsöræfum 1682 m á hæð, og Herðubreið við Eldgjá, 812 m, sunnan Skuggafjallakvíslar og Ófærufoss í Skuggafjallagjá. 

Fjallið Herdabreida er einnig að finna við norðanverðan Harðangursfjörð á Hörðalandi, þaðan sem einna flestir landnámsmenn virðast hafa komið, og eru nokkur líkindi með fjöllunum þótt fjalladrottningin sé mun tignarlegri.

Norsk örnefni á Íslandi og torræð örnefni í Eyjafirði.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hann segir þó að sem betur fer hafi grafan í gær ekki framið neinar skemmdir á landsvæðinu heldur aðeins lagað hluta vegarins.“

Frétt á frettabladid.is.      

Athugasemd: Hér er skrýtilega frá sagt. Til að lesendur átti sig á þessu er tilvalið að setja skófla í stað gröfu. Þá yrði málsgreinin svona:

Hann segir þó að sem betur fer hafi skóflan í gær ekki framið neinar skemmdir á landsvæðinu heldur aðeins lagað hluta vegarins.

Grafa skemmir ekkert frekar en skófla, hrífa, hamar eða önnur verkfæri. Veldur hver á heldur, segir málshátturinn. Fólk stjórnar verkfærum og getur byggt upp eða valdið skemmdum.

Svo er það hitt, að „fremja skemmdir“. Sagnir eru á stöðugu undanhaldi í fréttum og flóttann rekur nefnifallsdraugurinn. Af hverju má ekki segja að stjórnandi gröfunnar hafi ekkert skemmt? Er það ekki einfaldara, skiljanlegra og rökréttara?

Tillaga: Hann segir þó að sem betur fer hafi stjórnandi gröfunnar ekki skemmt neitt í gær heldur lagað hluta vegarins.

2.

„Kallað var á björg­un­ar­sveit­ir og sjúkra­flutn­inga­menn um hálf­sjöleytið í kvöld vegna slasaðs ein­stak­lings í Finnafirði.“

Frétt á mbl.is.       

Athugasemd: Einstaklingurinn sem slasaðist er án efa maður. Karlar og konur eru menn. Í fréttinni kemur fram að sá slasaði er ferðamaður. Líklega kynlaus …

Í fréttinni segir líka:

Að sögn Davíðs Más Bjarna­son­ar hjá Slysa­varn­ar­fé­lag­inu Lands­björg eru viðbragðsaðilar ný­komn­ir á vett­vang en bera þurfti hinn slasaða ein­hverja vega­lengd að sjúkra­bíl.

Enginn veit hvað viðbragðsaðili er. Samkvæmt fréttinni eru það ekki björgunarsveitarmenn. Hugsanlega slökkviliðið, fólk af næstu bæjum, vegfarendur. Af hverju eru blaðamenn ekki nákvæmari en þetta í skrifum sínum?

Þessi frammistaða blaðamannsins er eins og að kalla seljendur fíkniefna söluaðila, sem er án efa réttnefni. Eða innflytjendur umboðsaðila. Eða akandi, gangandi, hjólandi, hlaupandi skokkandi fólk umferðaraðila. Þá getur frétt verið svona:

Söluaðilar umboðsaðila falbuðu vöru sína meðal umferðaraðila.

Þetta heitir að vera nákvæmur fréttaaðili fjölmiðlaaðilarekstri. Eða hitt þó heldur.

Loks verður að nefna að sá slasaði var borinn „einhverja“ vegalengd. Má vera að það sé ekki rangt en skýrara hefði verið að segja að bera hafi þurft manninn nokkra vegalengd.

Tillaga: Kallað var á björg­un­ar­sveit­ir og sjúkra­flutn­inga­menn um hálf­sjöleytið í kvöld vegna slasaðs manns í Finnafirði.

3.

„Skráðum atvikum á Landspítala hefur fjölgað um 7,6% á milli ára á sama tíma og alvarlegum atvikum hefur fækkað úr sjö atvikum í þrjú.“

Frétt blaðsíðu 28 í Morgunblaðinu 27.6.2019.       

Athugasemd: Hér er allt í atvikum, þrjú slík í einni málsgrein sem er tveimur of mikið. Þetta kallast tugga, tuð, jórtur eða nástaða og er óþægilega algeng hjá blaðamönnum sem og öðru textagerðarfólki. 

Nástaða er ljót, eyðileggur stíl og skemmir fyrir lesendum. Vandinn er sá að margir skrifarar gera sér ekki grein fyrir nástöðu en þeir sem það gera forðast hana eins og heitan eldinn. Lausnin er að skrifa sig framhjá henni og það er holl aðferð og bætir skrifin margfalt.

Svo er það hitt. Atvik er nafnorð í hvorugkyni og merkir atburður, eitthvað sem gerist. Í ofangreindri tilvitnun er atvik notað sem neikvæður atburður sem er rangt: „Skráðum atvikum …“ Merkingin er mistök, óhöpp eða annað sem veldur skaða og kemur orðalagið frá Landspítalanum.

Þetta er svona álíka eins og að kalla umferðarslys atvik. Tilbúið dæmi:

Umferðaratvik varð á Selfossi þegar ekið var á gangandi mann og hann slasaðist.

Ferðaatvik varð í Esju er maður snéri sig á fæti.

Þetta gengur ekki. Við getum ekki leyft okkur að breyta tungumálinu einhliða. Í svona umræðu verður að gera greinarmun á slæmum eða neikvæðum atvikum frá öllum öðrum atvikum sem vissulega geta verið bæði hlutlaus og jafnvel ánægjuleg.

Á malid.is segir:

atvik nafnorð hvorugkyn, eitthvað sem gerist, atburður

atvikið átti sér stað um miðja nótt

þau rifjuðu upp mörg spaugileg atvik úr ferðalaginu

<sjúklingnum líður> eftir atvikum

honum líður vel miðað eðli veikindanna

Atvik er gott og gilt orð en eins og fram kemur hér fyrir ofan þarf að skýra atvikið á einhvern hátt. Það má ekki merkja eitthvað slæmt eins og spítalinn gefur sér.

Tillaga: Neikvæðum atvikum skráðum á Landspítala hefur fjölgað um 7,6% á milli ára. Um leið hefur þeim alvarlegu fækkað úr sjö í þrjú.

3.

„Það var ákveðið að loka vega­slóðanum að Sauðleysu­vatni í friðland­inu að Fjalla­baki.“

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Slóði er nafnorð í karlkyni og vegaslóði einnig og er hvort tveggja haft um lélega vegi eða vegatroðninga. Orðinu má ekki rugla saman við kvenkynsnafnorðið slóð og merkir spor eða för.

Ég hefði hins vegar orðað þetta dálítið á annan veg, sjá tillöguna hér fyrir neðan.

Tillaga: Ákveðið hefur verið að loka vega­slóðanum að Sauðleysu­vatni í friðlandinu að Fjalla­baki.

4.

„… aukning er í mætingu á völlinn. “

Frétt á mbl.is.     

Athugasemd: Sagt er að áhorfendum hafi fjölgað á fótboltaleikjum og er það vel enda er íþróttin heillandi. Hins vegar er það tóm della að segja að „aukning hafi orðið í mætingu á völlinn“. 

Hér hefur nafnorðasýkin heltekið blaðamanninn sem kann ekki að koma orðum að svo sjálfsagðri staðreynd að áhorfendur hafi fjölgað. Hvernig skyldi hann hafa orðað það ef áhorfendum hafi fækkað? … minnkun er í mætingu á völlinn“?

Margt fleira er gagnrýnisvert við fréttina. Í henni er meiri áhersla á orð en efni. Svona byrjar fréttin:

Pepsi Max-deild karla er að ná fyrri styrk, eftir mögur ár í efstu deild karla, er varðar gæði innan vallar og mætingu, er deildin aftur í sókn. 

Í tilvitnuninni er fullyrt að Pepsi Max-deild karla sé í efstu deild karla sem er bull því efsta deild hefur fyrrnefnda nafnið. Og svo þetta: „… er varðar gæði innan vallar og mætingu“. Þetta er bara orðahnoð, leirburður.

Stundum er það ekki gott fyrir félögin og leikmenn sem hefur verið farið silkihönskum í mörg ár …

Hvað er það „sem hefur verið farið silkihönskum“ í mörg ár. Þetta er ófullgerð málsgrein, gjörsamlega óskiljanleg því blaðamaðurinn kastar til höndunum og enginn les yfir.

Það er að hjálpa Pepsi Max-deild karla mikið hversu stór nöfn spila nú í deildinni …

Sem kunnugt er leikur fólk fótbolta, ekki nöfn. Þetta er afar kjánalegt orðalag en átt er við að þekktir landsliðsmenn séu komnir frá útlöndum og leiki nú með íslenskum liðum. Af hverju segir blaðamaðurinn: „Það er að hjálpa ...“ en ekki það hjálpar.

… óvænt úrslit úti um allt. 

Blaðamaðurinn er ekki barn að segja frá fótboltaleikjum heldur fullorðinn maður. Þá kröfu verður að gera til blaðamanna að þeir kunni að orða hugsun sína. Hann gæti sagt að oft hafi útslit leikja verið óvænt.

Ótrúlegar endurkomur hafa sést og þegar fólk mætir á völlinn er erfitt að lesa í úrslitin áður en flautað er til leiks.

Hvað eru endurkomur? Hvað eru endurkomur sem sjást? Eru til endurkomur sem ekki sjást? Hafa úrslit leikja nokkurn tímann verið fyrirsjáanleg? 

Svona skrif eru tóm endaleysa og þeim fylgir að íslenskt mál, stíll og framsetning skipti ekki máli. Staðreyndin er samt sú að skemmdar fréttir hafa áhrif á lesendur, sérstaklega þá yngri því boðskapurinn er sá að allt sé leyfilegt. 

Hvernig væri nú fótboltinn ef ekki væru reglur sem fara þarf eftir?

Tillaga: … áhorfendum á fótboltaleikjum fjölgar.

Orðlof og annað

Láta mikið með hann

Skipting fólks í „kynþætti“ eftir útliti er löngu dauð í vísindunum en ýmsir halda þó meintum mun á lofti. Þó er vafasamt að segja að þeir „láti mikið með hann“.

Að láta mikið með e-n (manneskju) er að hafa dálæti á honum. Þeir gera mikið úr honum, þ.e.: telja hann mikilvægan eða ýkja hann.

Málið, blaðsíðu 29 í Morgunblaðinu 25.6.2019.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„„Þeir voru bara ósköp skömm­ustu­leg­ir og leiðir eitthvað.““

Frétt á mbl.is.         

Athugasemd: Hvað merki að vera „leiður eitthvað“? Þekkir einhver þetta orðalag? Nei, auðvitað ekki. „Eitthvað“ í tilvitnuðum orðum er einhvers konar hikorð eða orð sem sumir skjóta inn í frásögn sína þegar þeim finnst hún ekki vera nógu orðmörg.

Enginn segir nýliðum í blaðamennsku til. Þeir halda að þeir eigi að endurrita nákvæmlega það sem viðmælandinn segir. Í prentmiðlum eða vefmiðlum á ekki að gera það. Verkefni blaðamanna er að koma hugsun viðmælenda til skila, ekki dreifa vitleysum eða málvillum sem upp úr þeim hrökkva.

Tillaga: „Þeir voru bara ósköp skömm­ustu­leg­ir og leiðir.“

2.

„Tölvutek lokar eftir 12 ár í rekstri.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Hverju skyldi verslunin Tölvutek hafa lokað? Nei, verslanir geta hvorki opnað né lokað. Stórmunur er á því að verslun loki og verslun sé lokað.

Á vefnum mbl.is er þessi fyrirsögn:

Ölfusá opnaði í morg­un.

Þarna eru blaðamenn við sama heygarðshornið og á Vísi. Fljótið sem kennt er við Ölfus opnar ekki eitt eða neitt enda hafur náttúran ekki sjálfstæða hugsun og ekki heldur fyrirtæki.

Tillaga: Tölvutek lokað eftir 12 ár í rekstri

3.

„Markmið með verðhækkun á sætindi er að gera óhollustu erfiðari valkost fyrir neytendur [...]“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: „Valkostur“ er heimskulegt orð. Það er samsett af tveimur orðum sem hafa mjög svipaða merkingu. Margir eiga val um fjölmarga hluti og aðrir leita annarra kosta.

Upplýstir blaðamenn og aðrir skrifarar eru nær hættir að nota þetta furðulega orð. Þá kemur sumarið, sólin brosir en nýliðarnir sem leysa af á fjölmiðlunum halda að þeir eigi að skrifa fréttir með „flottum“ orðum eða einhvers konar stofnanamállýsku. Þá verður svokallað hrun.

Þegar skattur hefur verið hækkaður á sykri velja margir aðra kosti og ódýrari. Hinir geta valið um að halda áfram að kaupa sykurvörur eða hætt því.

Tillaga: Markmið með verðhækkun á sætindi er að gera óhollustu erfiðari kost fyrir neytendur, enda kostar hann samfélagið meira.

4.

„Hann er að hafa það notalegt með vini sínum …“

Frétt á dv.is.           

Athugasemd: Æ algengara er að blaðamenn láti nægja að segja „er að hafa“, það er fyrsta persóna eintala sagnarinnar að vera og nafnhátt sagnarinnar að hafa. Úr verður afar flatt og ómerkilegt mál eins og sést á tilvitnuninni.

Þeir sem svona skrifa eru greinilega byrjendur með lítinn orðaforða. Óþarfi að nota sögnina að vera, hún hjálpar ekkert, gerir hugsunina ekki skýrari.

Til að átta sig nánar á þessu má geta þess að sagnorðum í setningu er skipt í aðalsögn og hjálparsögn. Hjálparsagnir geta aldrei staðið einar og sér án aðalsagnar, þá verður setningin botnlaus. 

Hér eru hjálparsagnir í þremur setningum feitletraðar: Ég er farinn út. Hann vill verða bílstjóri. Hún er líklega komin heim.

Af þessu tilefni eru hér nokkrar hugleiðingar: Málfræðileg hugtök hafa lítið að segja fyrir flesta og því ekki mikil þörf að leggja áherslu á þau. Aðalatriðið er málkenndin, tilfinningin fyrir málinu, hvort heldur að það sé „gott“ eða „vont“, „rétt“ eða „rangt“, það er oft smekksatriði. 

Máltilfinning fæst ekki nema með lestri bóka, helst frá barnæsku og langt fram á fullorðinsár.

Fólk sem hefur lesið mikið getur skrifað. Það hefur ríkulegan orðaforða og kann á blæbrigði tungumálsins, hvað er við hæfi og hvað ekki. 

Sá sem aldrei hefur ástundað lestur getur ekki skrifað. Einfaldara getur það ekki verið. Ekki dugar að hafa lesið „aðeins“ skólabækur vegna þrýstings frá kennurum eða foreldrum. Sá mun alltaf skrifa skemmdan texta og skemmdin smitar út frá sér eins og mygla í mat.

Ágæti lesandi, veistu hvers vegna fjölmiðlar ráða til sín fólk í blaðamennsku sem eru slakir skrifarar? Nokkrar ástæður eru fyrir því, til dæmis frændsemi og kunningsskapur, en þó oftar en ekki vegna þess að slíkir eru hræódýrir starfsmenn, eru á byrjendalaunum í nokkuð langan tíma áður en þeir eru reknir og aðrir byrjendur ráðnir í þeirra stað. 

Þetta er ástæðan fyrir uppnefninu „blaðabörn“ sem er afar niðurlægjandi og ljótt að nota. Samt freistast maður til þess.

Tillaga: Hann hefur það notalegt með vini sínum …

Orðlof og annað

Nýleg nýyrði

Það eru ekki aðeins tækninýjungar sem þurfa ný orð, samfélagsbreytingar leiða einnig til þess að mynduð eru nýyrði. Orðið útrásarvíkingur kemur fram 2008 og á síðustu mánuðum hefur mikið verið rætt um aflandskrónur.

Í kjölfar stóraukinnar ferðamennsku bættist nýyrðið lundabúð við orðaforðann og nýjungar í mataræði hafa líka skilað ýmsum nýyrðum, svo sem steinaldarfæði og lágkolvetnafæði.  [...]

Sumum nýyrðum er ætlað að leysa af hólmi orð sem þykja ekki hæfa vönduðu máli. Emoji, hinar litlu myndir sem snjallsímanotendur nota til að tjá það sem orð fá ekki lýst, hafa fengið íslenska heitið tjámerki.

Vísindavefurinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Sir Alex biðlar til Man. United.“

Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Varla er maðurinn á biðilsbuxunum en látum það nú vera. Á vefnum Skysports segir í fyrirsögn um sama mál:

Sir Alex Ferguson urges Man United to appoint Steve Walsh in consultancy role.

Íslenska blaðamanninn skortir orð. Hann þýðir enska orðið „urge“ sem sögnina að biðla á íslensku. Allt bendir þó til að Alex Ferguson sé að hvetja fótboltafélagið til að ráða þennan mann.

Tillaga: Sir Alex hvetur Man. United til að ráða Steve Walsh

2.

„… manni rænt ásamt dóttur sinni.“

Dagskrárkynning kl. 19.35 í Ríkissjónvarpinu 19.6.2019.         

Athugasemd: Á hlaupum heyrði ég dagkrárkynni segja þetta í Sjónvarpinu. Þetta er ekki rétt.

Tillaga: … manni rænt ásamt dóttur hans.

3.

„Man. United horf­ir til Norwich.“

Fyrirsögn á mbl.is.         

Athugasemd: Ekkert er að því að orða það þannig þegar einhver lítur til annars með ákveð markmið í huga. Sú er merkingin á að horfa til einhvers.

Hins vegar er eitthvað að þegar orðalagið er notað þrisvar í örstuttri frétt. 

1. Man. United horf­ir til Norwich.
2. For­ráðamenn Manchester United horfa nú til Norwich …
3. Leikmaður­inn sem United horf­ir til er …

Í fréttinni segir:

Leikmaður­inn sem United horf­ir til er hinn 19 ára gamli Max Aarons …

Orðalagið er enskuskotið. Betur fer á því að segja:

Leikmaður­inn sem United horf­ir til er Max Aarons 19 ára gamall …

Í fréttinni segir:

Hann er landsliðsmaður U19 ára liðs Eng­lands og er sagður passa vel í nýja leik­manna­stefnu á Old Trafford að sækja unga Breta til fé­lags­ins.

Þetta er ekki fullkláruð málsgrein og frekar klúðursleg. Eitthvað vantar í síðustu setninguna sem er svokölluð innskotssetning. Þarna þyrfti að setja kommu á eftir Trafford eða eitthvað annað. Skárra er þó þetta:

Hann er í U19 ára landsliði Eng­lands og er sagður passa vel í nýja leik­manna­stefnu á Old Trafford en í henni felst meðal annars að ráða unga Breta til fé­lags­ins.

Efnislega er hins vegar dálítið kjánaleg málsgrein.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Jakob sagður eiga að skammast sín af Elínu.“

Fyrirsögn á dv.is.         

Athugasemd: Þessi fyrirsögn skilst illa. Hún gengur ekki upp. Má vera að Jakob eigi að skammast sín fyrir Elínu eða Jakob eigi að skammast sín vegna Elínar eða Elín vilji að Jakob skammist sín. Hvernig sem reynt er að botna í fyrirsögninni er ljóst að hún er tómt bull. 

Í heild sinni er fyrirsögnin svona:

Jakob sagður eiga að skammast sín af Elínu „Jakob Frímann. Þú ert mengaður. Mengaður af fordómum, þekkingarleysi og fyrirlitningu“

Blaðamaðurinn virðist ekki hafa hugmynd um hvað fyrirsögn er. Skynsamir blaðamenn myndu skipta henni í yfir og undirfyrirsögn, sjá tillöguna. Í það minnsta vantar einn punkt. 

Hins vega er furðulegt að DV skuli leyfa sér að að birta meiðandi og ruddalega umsögn. Skiptir engu þó viðmælandinn hafi rétt fyrir sér, fjölmiðillinn verður að fylgja ákveðnum siðareglum í þessum efnum. Hvorki er ástæða til að ofbjóða lesendum né þeim sem um er rætt. Það er einfaldlega ljótt. 

Vafasamt er að endurbirta meiðandi ummæli sem finnast á samfélagsmiðlum. Það er ekki góð blaðamennska.

Tillaga: Elín segir að Jakob eigi að skammast sín - Þú ert mengaður af fordómum, þekkingarleysi og fyrirlitningu.

5.

„Kevin Costner afhjúpar 27 ára gamalt leyndarmál á bak við hið fræga Bodyguard-plakat.“

Fyrirsögn á visir.is.          

Athugasemd: Hvað merkir sögnin að afhjúpa? Leikarinn Kevin Costner gerði ekkert annað en að segja frá því sem gerðist. Hann afhjúpaði ekkert heldur upplýsti, sagði frá.

Sá sem skrifar áttar sig ekki á blæbrigðum málsins, notar orð sem ekki hæfir í frásögninni. Í heimildinni, Entertainment, stendur ekkert um afhjúpun á leyndarmáli. Afhjúpun er bara uppspuni hjá blaðamanninum.

Tillaga: Kevin Costner segir frá leyndarmálinu um fræga Bodyguard-plakatið.

6.

„Jeremy Hunt utanríkisráðherra Bretlands og leiðtogaefni Íhaldsflokksins kallaði eftir því að keppinautur hans í leiðtogakjörinu, Boris Johnson, skorist ekki undan því að mæta í kappræður í sjónvarpssal nú í vikunni.“

Fréttir á visir.is.          

Athugasemd: Þetta er of löng og í þokkabót skrýtin samsetning. „Kalla eftir því að Boris skorist ekki undan …“. Málsgreinina hlýtur að vera hægt að einfalda.

Hvað þýðir að „kalla eftir“ einhverju? Þetta er eitt vinsælasta tískuorð blaðamanna sem þýða án hugsunar beint úr ensku orðasambandið „to call for“.

Á íslensku merkir sögnin að kalla að hrópa, hrópa á, það er að hækka röddina. Nú kalla allir eftir breytingum, svörum eða öðru þegar merkingin er sú að verið er að heimta, krefjast eða hvetja til breytinga.

„Don’t be a dick, Boris“, sagði einhver á netinu. Bein þýðing á íslensku væri ekki alveg það átt er við.

Athygli vekur að blaðamaðurinn kallar Hunt leiðtogaefni en ekki Johnson. 

Tillaga: Jeremy Hunt utanríkisráðherra Bretlands skoraði á keppinaut sinn í leiðtogakjörinu, Boris Johnson, fyrrum utanríkisráðherra, að mæta í kappræður í sjónvarpssal nú í vikunni.

Hér segir frá ofnotuðum frösum í fjölmiðlum, tískuorðasamböndum sem blaðamenn geta varla slitið sig frá. 

Ég er ekki að setja út á þessa frasa, síður en svo. Hins vegar má alveg hvíla sum, nota önnur í staðinn. Stundum viðist sem blaðamenn séu að búa til einhvers konar blaðamannamál sem enginn annar notar. Það er einhver konar flækjumál: Löggan talar löggumál og stjórnsýslan stofnanamál. Allir virðast tala og skrifa það sem aðrir búast við að þeir geri. Fæstir nota hausinn.

Ég hef áður tekið saman álíka lista, sjá hér. 

1. Gera það gott. Notað til dæmis um þá sem standa sig vel. Allir eru að gera það gott, færri standa sig, eru duglegir og svo framvegis. 
2. Sannfærandi sigur: Einkum notað í boltaíþróttum þegar sigurliðið þarf lítið að hafa fyrir sigrinum. Samt er aldrei talað um ósannfærandi sigur.
3. Skella sér í eitthvað. Að sögn skellir fólk sér í allt mögulegt, sólbað, verslunarferð, partí, bílferð, rúmið … Óljóst er hvort skellur fylgir. Oft er nóg að segja að einhver hafi varið í búðir, partí, bílferð eða bara í rúmið.
4. Gera sér lítið fyrir. Þegar einhver hefur gert eitthvað auðveldlega eða fengið einhverju áorkað, jafnvel á skemmri tíma en aðrir, er tíðum sagt að sá „hafi gert sér lítið fyrir“, ekki einfaldlega gert það sem hann gerði. 
5. Kalla þetta gott. Oftast notað í stað þess að segja að einhver sé hættur, ætti að hætta eða vilji hætta. Orðasambandið er oftar en ekki notað á hallærislegan máta.
6. Kíkja á eitthvað. Þegar einhver frægur dvelst á Íslandi skoðar hann sjaldnast ferðamannastaði, heimsækir ekki staði eða bregður sér hingað eða þangað. Hann eða hún kíkir á Gullfoss, Þingvelli eða Mývatn. Við hin kíkjum á veitingastað og erum þar stundum í drykklanga stund, jafnvel margar klukkustundir.
7. Til margra ára. Í stað þess að segja í mörg ár kemur þetta orðalag. Þau voru gift í mörg ár er stundum sagt en tískufólkið segir að hún/hann hafi verið maki til margra ár. Þjálfari í mörg ár, þjálfari til margra ára. Frekar leiðigjarnt.
8. Horfa til þess. Víða ofnotað. Oftast ágætt að nota einfalt sagnorð. Horfa til þess að fjármagna þurfi reksturinn. Betra er að segja að fjármagna þurfi reksturinn eða leita leiða til þess.
9. Eiga sér stað. Oftast gagnslaust og bætir engu við en sumum finnst þetta svo sannfærandi viðbót. Dæmi: Þegar kaupin á bílnum áttu sér stað, en betra er að segja; þegar bíllinn var keyptur. Einfalt.
10. Um ræðir. Þetta má alveg hverfa, að minnsta kosti í nokkur ár. Það sem um ræðir hjá aðilum vinnumarkaðarins er stytting vinnuvikunnar. Betra er að segja að þeir ræði leiðir til að stytta vinnuvikuna.
11. Viðbragðsaðilar. Sumir blaðamenn þrá orðalagi „response team“ og nota því viðbragðsaðilar.  Lögregla, sjúkralið, björgunarsveitir, slökkvilið bregðast ekki við nema þeim sé tilkynnt um óhapp eða slys. Þeir sem eru vitni eða koma snemma á slysstað bregðast flestir við. Þeir eru allt eins „viðbragðsaðilar“. Hvaða gagn er af orðinu ef allir eru nú orðnir viðbragðsaðilar.

Orðlof og annað

Prósent

Varast skyldi að líta á orðið prósent sem óbeygjanlegt orð. Fyrirtækið var rekið með fimm prósenta halla. Verðið er sjö prósentum lægra. Fimmtán prósent landsmanna horfðu (ekki „horfði“) á þáttinn. Hundrað komma eins prósents hækkun.

Málfarsbankinn.

Orðið falbeygist svo í eintölu: Prósent, prósent, prósenti, prósents. Í fleirtölu: Prósent, prósent, prósentum, prósenta.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Dómsigur fyrir bann Trump við transfólki í hernum.“

Fyrirsögn á visir.is.           

Athugasemd: Skilur einhver þessa fyrirsögn? Málfræðilega er hún rétt og  engin stafsetningavilla. Er þá ekki allt gott? Nei, bann Trumps sigraði ekkert. Hins vegar hélt tilskipun Trumps sem bannar transfólk fái að gegna herþjónustu.

Tillaga: Trump sigrar í dómsmáli vegna transfólks í hernum.

2.

„Hjólhýsa mover.“

Auglýsing á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 15. júní 2019.          

Athugasemd: Fyrirsögnin á auglýsingunni er afar aum. Blandað er saman íslensku og ensku rétt eins og þau séu sama tungumálið. Slík gengur ekki. Skynsamlegra er að nota bara annað tungumálið. Auglýsandinn hlýtur að geta gert betur, þó ekki sé nema af virðingu fyrir hugsanlegum kaupendum.

Í þessu tilviki hefði mátt segja „hjólhýsa hreyfir“ enda verið að kynna tæki sem hreyfir við þungum hjólhýsum, nokkuð sem einn eða tveir menn bifa varla.

Tillaga: Hjólhýsahreyfir.

3.

„Frelsissvipt af barnsföður sínum …“

Frétt á dv.is.          

Athugasemd: Veit ekki hvort svona flokkist sem leti, þekkingarleysi eða hvort tveggja. Þá verður til ýmislegt skrýtið: Einhver framkvæmir afbrot, frelsissviptir eða „aðgerðagerir“ í stað þess að brjóta af sér, svipta frelsi eða gera eitthvað.

Blaðamenn sem svona skrifa eru ekki vanir, hafa ekki mikinn orðaforða og gera sér ekki grein fyrir neyðarlegum takmörkunum sínum. Yfirleitt fer betur á því að nota germynd, eins og gert er í tillögunni, heldur en að nota þolmynd, eins og er í tilvitnuninni.

Tillaga: Barnsfaðirinn svipti hana frelsi.

4.

„Fyrir þeim var erfitt að stofna til nýs lífs.“

Frétt á visir.is.          

Athugasemd: Í nokkuð góðri grein er fjallað um afleiðingar slyssins í Chernobyl. Höfundurinn hefði samt mátt lesa greinina miklu betur yfir fyrir birtingu. Nokkur fljótfærni bagar hann.

Tilvitnunin er dálítið skrýtin. Eiginlega er þetta ómöguleg setning, ber mikinn keim af þýðingu úr ensku. Því miður hafði ég ekki fyrir því að kanna heimildina en hún gæti hafa verið svona á ensku:

For them it was difficult to begin a new life.

Á íslensku er það orðað þannig að við getna kvikni nýtt líf. Varla er blaðamaðurinn að tala um erfiðleika við getnað, sem þó er ekki útilokað.

Hins vegar kann að vera að hann eigi við að fólk sem hafi flutt búferlum hafi átt erfitt með að lagag sig að nýju umhverfi. Sé svo væri betra að segja það þannig.

Í greininni segir einnig:

Í Hvíta-Rússlandi bjó fólk á svæði þar sem joðskortur var við líði.

Höfundurinn verður að átta sig á að sjálfvirk villuleitarforrit í tölvunni skilja ekki blæbrigði íslensks mál. Það gerir ekki greinarmun á lýði og líði, hvort tveggja er rétt skrifað en merkingin er ekki hin sama.

Það sem er við lýði er hjá lýðnum og ritað með ufsilon í. Hins vegar er oft sagt að eitthvað líði hjá, líði yfir eða ský líði yfir loftin blá og er allt annað.

Tillaga: Fyrir þau var erfitt að aðlagast nýjum heimkynnum.

5.

„Sjálfstæði Grænlands mun verða.“

Frétt á kjarninn.is.           

Athugasemd: Verða hvað? Líklega á blaðamaðurinn við að Grænland muni verða sjálfstætt. Eitthvað útlenskt er við þessa fyrirsögn. Má vera að hún sé nær dönsku en íslensku. 

Tillaga: Grænland mun verða sjálfstætt.

6.

„Pebble Beach gaf bestu kylfingum heimsins tækifæri til að sýna klassagolf.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 18.6.2019.          

Athugasemd: Hann virðist vera einstakur maður þessi Pebble Beach og ætti að fara sem víðast með nemendur sína og sýna klassagolf. 

Nei, Pebbel Beach er ekki maður, heldur staður, golfvöllur. Völlurinn virðist vera svo góður að kylfingar hafi náð að spila þar frábærlega vel. Hálfasnalegt að orða þetta eins og segir í fyrirsögninni.

Tillaga: Bestu kylfingar í heimi spiluðu frábærlega á Pebble Beach. 

7.

„Samkvæmt könnuninni, sem hafa verður eðlilegan fyrirvara á eins og á öðrum slíkum, eru nú aftur fleiri jákvæðir en neikvæðir vegna aðstæðna í efna- hagslífinu eftir neikvæðari svörun fyrr á árinu þar sem fleiri töldu aðstæður slæmar en góðar.“

Leiðari Morgunblaðsins 18.6.2019.         

Athugasemd: Nú kunna einhverir að halda að ég væri með leiðarahöfund Morgunblaðsins á heilanum. Það er að hluta til rétt, hef lesið leiðarann blaðsins með athygli í áratugi. Í gegnum tíðina hafa ritstjórar blaðsins skrifað góða leiðara og hafa aðrir komið að skrifunum og oftast gert vel. Núverandi ritstjóri er beinlínis í uppáhaldi hjá mér.

Nú bregður svo við að ritstjórinn er fjarverandi og einhver sem ekki skrifar vel hleypur í skarðið. Leiðarinn er frekar illa skrifaður, rétt eins og leiðari gærdagsins. Verst er þó að höfundurinn virðist ekki hafa yfirsýn yfir það sem hann vill segja. Skrifin verða því slöpp endursögn úr fréttum en ætti að vera sjálfstæð greining og stefnumið.

Ofangreind tilvitnun úr leiðara dagsins er endemis langloka. Höfundurinn virðist ekki skilja að punktur er besti vinur allra skrifara. Samt fjandskapast hann við blessaðan punktinn og flækir málsgreinar í innskotssetningar og aukasetningar þar til mann þrýtur örendið við lesturinn.

Svona skrif er víti til varnaðar.

Tillaga: Samkvæmt könnuninni eru nú aftur fleiri jákvæðir en neikvæðir vegna aðstæðna í efnahagslífinu. Fyrr á árinu voru svarendur neikvæðari, töldu aðstæður slæmar, færri fannst þær góðar.